Deze Nederlandse sonnettengenerator is gebaseerd op een boek van de Franse schrijver, dichter en wiskundige Raymond Queneau (1903 – 1976): Cent mille milliards de poèmes. Het werd in 1961 uitgegeven door Gallimard. In het boek staan 10 sonnetten met dezelfde rijmklanken.
Het eerste sonnet:
Le roi de la pampa retourne sa chemise
pour la mettre à sécher aux cornes des taureaux
le cornédbif en boîte empeste la remise
et fermentent de même et les cuirs et les peaux
Je me souviens encor de cette heure exeuquise
les gauchos dans la plaine agitaient leurs drapeaux
nous avions aussi froids que nus sur la banquise
lorsque pour nous distraire y plantions nos tréteaux
Du pole à Rosario fait une belle trotte
aventures on eut qui s’y pique s’y frotte
lorsqu’on boit du maté l’on devient argentin
L’Amerique du Sud séduit les équivoques
exaltent l’espagnol les oreilles baroques
si la cloche se tait et son terlintintin
Je ziet: hij had zijn naam als tweede rijmklank kunnen gebruiken. Maar dat deed hij niet; hij bedacht voor de volgende negen sonnetten
naseaux, arceaux, gâteaux, fondamentaux, d’escrocs, jumeaux, idiots, escargots, tombeaux, faux, Rameaux, côteaux, veaux, fayots, normaux, nouveaux, turbots, haricots, beaux, harenceaux, châteaux, pots, provinciaux, oripeaux, beaux, mulots, sépulcraux, bateaux, arbrisseaux, eaux, mots, Morvandiaux, berceaux, verbaux, berlingots, rideaux
als rijmwoorden voor de tweede, vierde, zesde en achtste regel, nog eens 40 rijmwoorden voor de eerste, derde, vijfde en zevende regel, 20 voor de negende en tiende regel, 20 voor de elfde en veertiende regel en nog eens 20 voor de twaalfde en dertiende regel. De oplettende lezer zal een kleine onregelmatigheid hebben ontdekt: het woord beaux komt tweemaal voor. Dat klopt: de zesde regel van het tweede sonnet en de zesde regel van het achtste eindigen met het woord ‘beaux’. Het zij Queneau vergeven.
Vervolgens knipte hij elke regel van de sonnetten los van de andere (niet helemaal, anders werd het echt een zooitje). Op die manier kon je elke regel van een sonnet combineren met de overige. Elke regel bleef door de boekvorm wel op zijn eigen positie in het sonnet staan, waardoor het rijmschema behouden bleef. Zo kunnen er 1014 sonnetten gegenereerd worden: 100.000.000.000.000 of op z’n Frans honderdduizendmiljard, zoals wij het uitspreken honderdbiljoen.
Stel dat je er een minuut over doet om één sonnet te lezen, dan zou je, als je ze allemaal zou lezen, en je had de tijd om dat 24 uur per dag, 365 dagen per jaar te doen, over 190.258.751 jaar uitgelezen, maar vermoedelijk ook inmiddels overleden zijn.
De Franse taal beheers ik onvoldoende om een vertaling van deze tien sonnetten te maken, laat staan van alle honderdbiljoen, dus ik bedacht wat anders. Ik schrijf tien sonnetten met gelijke rijmklanken in het Nederlands en wijd ze aan 10 Nederlandse plaatsnamen waarin de getallen 1 t/m 10 voorkomen:
Ik besloot in het sextet (de laatste 6 regels) maar twee rijmklanken te gebruiken dus ik had nodig: 3 x 40 + 1 x 20 = 140 rijmwoorden.
Vervolgens rommelde ik wat met ingeknipte velletjes en dacht geërgerd: dit moet anders kunnen. Zou het mogelijk zijn het proces van het combineren van regels te mechaniseren in een digitaal bestand? Het antwoord op die vraag (welzeker!) kwam van de technische realisator en vormgever van deze generator Jeroen Slemmer. Hij rekende ook nog uit hoeveel sonnetten deze machine kan leveren: zoveel triljard, meer dan de honderdbiljoen van Queneau, doordat de door de boekvorm bepaalde vaste positie van de regels kon worden losgelaten.
Het getal is zo groot dat er, statistisch gezien, fantastische sonnetten zullen voorkomen, naast een ongetwijfeld opmerkelijke hoeveelheid mooi vormgegeven wartaal en onzin.
Laat je verrassen!
Pieter Breman, Dordrecht
januari 2017
p.breman12@gmail.com
PS Net zoals Queneau met de herhaling van het rijmwoord ‘beaux’ een schoonheidsfoutje (gezien het woord misschien bewust, want letterlijk) heeft gemaakt, heb ik ook een foutje op het gebied van de rijmwoorden verstopt in deze generator. De fout is niet moeilijk te vinden, want komt ruim 12 triljard keer voor.
De verzameling mogelijke sonnetten van Queneau bevatte 'slechts' 1014 mogelijkheden. Hoeveel sonnetten kunnen met deze sonnettengenerator worden gemaakt?
De sonnetten van deze generator worden geconstrueerd op basis van de regels van 10 sonnetten met elk het rijmschema: abab abab ccd ccd. In alle sonnetten samen zitten 40 a-regels, 40 b-regels, 40 c-regels en 20 d-regels.
De generator kiest voor elk nieuw sonnet uit verschillende mogelijke rijmschema's. Het sonnet bestaat uit een octaaf (2 x 4 regels) en een sextet (2 x 3 regels). Er zijn verschillende combinaties van octaven en sextetten mogelijk:
In totaal levert dat 5 x 6 = 30 verzamelingen met unieke rijmschema's. Sonnetten uit de ene verzameling zullen nooit voorkomen in sonnetten van een andere verzameling.
De sonnettenverzameling met bijvoorbeeld het rijmschema: "abba abba ccd ccd" heeft: 40x40x39x39 x 38x38x37x37 x 40x39x20 x 38x37x19 mogelijkheden, ofwel: 4.009.713.601.469.921.280.000!
Voor alle 30 sonnettenverzamelingen samen worden dat ruim 120 triljard mogelijkheden. (om precies te zijn: 120.291.408.044.097.638.400.000)